Teoria wszystkiego, czyli krótka historia wszechświata

Recenzje książki: Teoria wszystkiego, czyli krótka historia wszechświata (3) Poniższe recenzje mogły powstać po przekazaniu recenzentowi darmowego egzemplarza poszczególnych utworów bądź innej zachęty do jej napisania np. zapłaty.

1. Bookparadise.pl Emilia Pieńko

   Stephen Hawking to niekwestionowany geniusz naszych czasów. Brytyjski astrofizyk, kosmolog i fizyk teoretyczny, który całe swoje życie spędził oddając się nauce. Znamy go i kojarzymy zarówno z wielkich osiągnięć, orderów, które otrzymał czy też z faktu że wykładał na Uniwersytecie w Cambridge, ale również z tego, że borykał się z niepełnosprawnością – stwardnieniem zanikowym bocznym w wyniku której utracił możliwość poruszania się i mówienia. Mimo choroby jego umysł wciąż pozostawał otwarty. Wykazywał się przy tym ogromnym dystansem i poczuciem humoru, co pokazuje przykład gościnnych występów w amerykańskim serialu o nerdach „The Big Bang Theory”. W skrócie o książce można powiedzieć – mała (bo objętościowo naprawdę jest niewielka, tylko 143 strony, rozmiar mniejszy niż standardowy zeszyt), a treściwa. Nie bez przyczyny okrzyknięto książkę bestsellerem, a tytuł ten znajdował się na liście British Sunday Times aż prze 237 tygodni. Tematyka książki dotyczy powstania wszechświata, od wielkiego wybuchu do powstania i specyfiki czarnych dziur. Wykładowca przyjął strategię jak najprostszego wytłumaczenia czytelnikowi wszechświata i praw rządzących nimi. Posługuje się nie raz teoriami uczonych, którzy dawniej próbowali rozwiązać niewiadome kwestie, podważa je lub też wyjaśnia je podając proste przykłady odnoszące się do zagadnienia. „Posłuchaj dźwięku silnika samochodu jadącego drogą. Kiedy pojazd się zbliża, dźwięk jest wyższy, ponieważ fale dźwiękowe mają większą częstotliwość; z kolei gdy auto się oddala, dźwięk staje się niższy. Fale świetlne i radiowe zachowują się podobnie. W rzeczywistości policja wykorztsruje efekt Dopplera, mierząc prędkość samochodów.” To właśnie takie podejście sprawiało, że profesor był uwielbiany przez swoich słuchaczy i studentów. Ta książka potwierdza, że nie sztuką jest zagadać człowieka pojęciami, których nie potrafi zrozumieć, a właśnie chodzi o to, aby wytłumaczyć za pomocą prostych słów i przykładów najbardziej zawiłe dogmaty. Autor zakłada również hipotezy, z którymi musimy się zmierzyć, nie odpowiada na wszystkie pytania, ponieważ nauka nie dotarła do ostatecznych granic. „Dowody, które obecnie posiadamy, sugerują zatem, że wszechświat prawdopodobnie będzie się rozszerzał w nieskończoność. Nie należy jednak uważać tego za rzecz oczywistą. Możemy być pewni jedynie tego, że nawet jeśli wszechświat ma się skurczyć, nie dojdzie do tego wcześniej niż za dziesięć miliardów lat, ponieważ przynajmniej od takiego czasu kosmos się rozszerza.” Dla kogo jest ta książka? Wydaje mi się, że i dla małych, ale już dostatecznie starszych, aby wiedzieli co to jest kosmos, i dla dużych. W prosty sposób tłumaczy jak powstał wszechświat, co to jest czarna dziura i po co komu teoria strun. Autor zakładał, że każdy kto sięga po tę książkę chce zrozumieć astrofizykę i poszerzyć swoją wiedzę. Można rzec, że jest to spadek po Hawkingu, który pozostał podarowany wszystkim – nie tylko naukowcom. Literatura polecana raczej gorliwym nastolatkom, których ciekawość nie zatrzymuje się tylko na szkolnych podręcznikach, aż do osób, które nie zatraciły jeszcze w sobie dziecięcej ciekawości. Książka typowo naukowa, więc jeśli ktoś szuka tu powieści czy streszczenia filmu o życiu profesora – zawiedzie się. Pomimo, że Stephena Hawkinga z nami już nie ma to zapamiętam go z tych uśmiechniętych zdjęć, bo to pokazywało, jakim człowiekiem naprawdę był. Natomiast bardzo się cieszę, że mogę posiadać to dzieło w swojej biblioteczce. Moja ocena: 9/10

2. Booknięci Magdalena Wilk

   Czy istnieje jedna spójna teoria mogąca wyjaśnić cały wszechświat, opisać wszystkie prawa nim rządzące oraz pomóc przewidzieć prawdopodobne przyszłe wydarzenia? Jakie cechy powinna mieć taka teoria? Na jakich podstawach ją oprzeć? Czy byłby ktoś, kto mógłby ją zrozumieć? Czy znalazłoby się wtedy jeszcze miejsce dla Boga? Na te i inne pytania próbuje odpowiedzieć Stephen Hawking w swojej książce „Teoria wszystkiego, czyli krótka historia wszechświata”. Genialny umysł Historia zna już takie przypadki, kiedy nauka inspirowała się literaturą science fiction. Przykładem mogłyby być chociażby załogowe loty w kosmos, które w pierwszej połowie ubiegłego wieku wydawały się czymś zupełnie nierealnym. Obecnie sytuacja się odwraca. To nauka zaczyna dostarczać materiału dla wyobraźni twórców literatury fantastycznej. Genialny umysł Stephana Hawkinga rysuje przed czytelnikami sceny, które – parafrazując klasykę – futurologom się nie śniły. Koncepcja podróży dookoła wszechświata i powrotu do punktu wyjścia to dobry pomysł na powieść science fiction, ale nie ma żadnego praktycznego znaczenia, ponieważ można wykazać, że wszechświat skurczyłby się do zerowych rozmiarów, zanim taki kosmiczny podróżnik zakończyłby swoją eskapadę. Aby zdążyć przed końcem świata, musiałby się poruszać z prędkością większą od prędkości światła, a to nie jest możliwe. Choć przykuty do wózka, niemal całkowicie sparaliżowany, Stephen Hawking przemierzył w głowie cały wszechświat. Kto to zrozumie? Książka liczy sobie niespełna 150 stron. Materiał został podzielony na siedem wykładów. Każdy z nich jest zamkniętą całostką, niczym rozdział, jednak dopiero czytane jeden po drugim układają się w spójną wizję historii wszechświata. Czy tak niepozorna objętościowo książeczka może w istocie zawierać tak wiele informacji? Odpowiedź jest krótka – tak. Hawking opowiada dzieje naukowego (i przednaukowego) spojrzenia na losy wszechświata: od fizyki Newtona, poprzez teorię względności Einsteina, aż do kwantowej teorii oraz teorii strun. Czy ktoś, kto nie jest fizykiem może zatem to zrozumieć? Odpowiedź jest również krótka – tak. Brak tu skomplikowanych matematycznych wzorów, całek i rachunku różniczkowego w czasie urojonym, i miliarda innych rzeczy, do zrozumienia których potrzebna jest zwyczajna profesura z zakresu fizyki teoretycznej. Wydaje się, że Hawking ma niesamowity dar przedstawiania trudnych rzeczy w prosty, obrazowy sposób. Uważam, że każdy powinien tę książkę przeczytać, nawet ten, kto nie lubi fizyki. To fascynujące, dowiedzieć się, jak działa świat, w którym żyjemy. Dobry humor Za co lubimy szalonych naukowców (a takim bez wątpienia był Stephen Hawking)? Za często spotykany ogromny rozdźwięk między rozumem a emocjami, między intelektem a umiejętnościami interpersonalnymi, za – w pewien sposób rozbrajające – życiową nieporadność i wyalienowanie społeczne. Nic dziwnego, że w środowisku akademickim aż roi się od anegdot z życia sławnych i ekscentrycznych fizyków. I takich opowieści jest w tej książce całkiem sporo. Pojawiają się dokładnie wtedy, kiedy zaczyna się robić w naukowym wywodzie zbyt grząsko i pod górkę. Rozładowują napięcie, pozwalają umysłowi odpocząć. Podobno na początku lat 20. pewien dziennikarz zapytał Eddingtona, czy to prawda, że na świecie są trzy osoby, które rozumieją ogólną teorię względności. Eddington odpowiedział: „Zastanawiam się, kim może być ta trzecia”. Uwielbiam Hawkinga także za zabawne porównania z pogranicza życia codziennego przeciętnego człowieka i wielkiego wszechświata. Jest to obrazowanie tak absurdalne, że paradoksalnie doskonałe. Płakałam ze śmiechu, czytając porady w stylu: Jeśli spotkamy kogoś pochodzącego z innej planety, a on wyciągnie na powitanie lewą rękę, nie ściskaj jej. Może być zbudowany z antymaterii. Hawking i Bóg Gdy mowa o początkach wszechświata, zawsze pojawia się pytanie o Stworzyciela, Boga, Pierwszą Przyczynę. Czy wielki wybuch wyklucza istnienie Boga? Czy odkrycia kosmologiczne nie przeczą idei o bożym zamyśle stworzenia? Czy możemy wierzyć, że cały, nieskończony wszechświat został stworzony dla nas? Choć Hawking jest naukowcem, nie unika trudnych pytań. Nie na wszystkie odpowiada, ale przynajmniej nie udaje (jak niektórzy), że tych pytań nie ma. Stawia je i stwierdza, że nie zna na nie odpowiedzi. To bardzo uczciwe podejście. Co ciekawe, jego wizja do samego końca nie wyklucza istnienia Boga. Wciąż można wierzyć, że Bóg stworzył wszechświat w momencie wielkiego wybuchu. Mógł go nawet stworzyć później, ale w taki sposób, by wyglądał jak efekt wielkiego wybuchu. TOE (Theory of everything) – co dalej? Punktem dojścia całej książki jest jednak nie rozważanie na temat natury wszechświata samo w sobie, ale próba odpowiedzi na pytanie, czy stworzenie wielkiej teorii wszystkiego jest możliwe. Hawking twierdzi, że jesteśmy – jako ludzkość – już bardzo blisko tego momentu, w którym będziemy potrafili opisać cały wszechświat, wszystkie oddziaływania za pomocą jednej spójnej teorii. Mogłaby zostać uproszczona i nauczana powszechnie w szkole. Dzięki temu każdy człowiek mógłby zapoznać się z nią choćby w zarysie. Czy to by oznaczało koniec nauki? Wizja tyleż piękna, co przerażająca. Żyjemy w obracającej się powoli wokół własnej osi galaktyce o średnicy około stu tysięcy lat świetlnych. Gwiazdy znajdujące się w jej ramionach okrążają środek galaktyki w ciągu stu milionów lat. Słońce jest zwykłą, żółtą gwiazdą średniej wielkości, zlokalizowaną w pobliżu zewnętrznej krawędzi jednego z ramion. Przeszliśmy daleką drogę od czasów Arystotelesa i Ptolemeusza, którzy sądzili, że Ziemia jest centrum wszechświata. Tym, którzy czytali Krótka historię czasu Hawkinga nie trzeba zachwalać jego publikacji ani zachęcać do sięgnięcia po kolejną dawkę wiedzy i humoru. Tym, którzy jeszcze nigdy nie spotkali się z Hawkingiem mogę natomiast tylko pozazdrościć. Pierwsza, dziewicza lektura jego książek jest bowiem jak pierwszy łyk porannej kawy, jak pierwszy wiosenny powiew wiatru po wyjściu z pociągu PKP relacji Przemyśl-Kołobrzeg, jak pierwszy pocałunek, który zapada w pamięć na zawsze.

3. Kwantowo.pl

   Czy się to komuś podoba czy nie, Krótka historia czasu pozostaje najbardziej rozpoznawalną książką popularnonaukową świata. Tym większym wyzwaniem było dla mnie zmierzenie się z odrestaurowaną wersją nieśmiertelnego klasyka – Teorią wszystkiego, czyli krótką historią wszechświata. Niebawem minie pół roku od śmierci jednego z najwybitniejszych fizyków teoretycznych naszych czasów, Stephena Hawkinga. Nic dziwnego, że niektóre oficyny i księgarnie postarały się uzupełnić swoje oferty o dzieła byłego profesora Cambridge. Tak też zrobiło wydawnictwo Helion oraz księgarnia Ebookpoint, które poprosiła mnie o zrecenzowanie na łamach bloga niegrubej pozycji Teoria wszystkiego, wydanej zarówno w wersji papierowej, jak również – co mnie zainteresowało – w formie audiobooka. Nie ukrywam, że od początku obawiałem się tej konfrontacji. Jeżeli czytasz Kwantowo dłuższy czas, być może natknąłeś się na rzucane przeze mnie, tu i ówdzie, komentarze pod adresem Krótkiej historii czasu. Mówiąc krótko, nigdy nie byłem największym fanem tego klasycznego dzieła, choć jednocześnie zawsze odnosiłem wrażenie, że moje dygresje są odczytywane w mylny sposób. Tak naprawdę, w żadnym miejscu nie nazwałem tego czy innych utworów Hawkinga książkami słabymi. Moje wątpliwości dotyczyły (i nadal dotyczą) jedynie tego, kto powinien być ich adresatem? Czy popularnonaukowy bestseller aby na pewno jest najlepszym możliwym wyborem dla osoby rozpoczynającej swoją wędrówkę przez krainę fizyki? Czy to pozycja, którą powinieneś zachwalać znajomemu stojącemu na bakier z fizyką i innymi naukami przyrodniczymi? “Oznacza ona, że granicę czarnej dziury – czyli horyzont zdarzeń – tworzą promienie świetlne, którym niemal udało się wydostać z jej pola grawitacyjnego. Można powiedzieć, że promienie te na zawsze zawisły na krawędzi czarnej dziury. Przypomina to sytuację złodzieja, który ucieka przed policjantem i ciągle wyprzedza go o kilka kroków, ale nie jest w stanie mu umknąć.” — Fragment ‘Teorii wszystkiego’ Dziś mam szansę wrócić do tych rozważań, ponieważ tak się składa, że Teoria wszystkiego to w istocie odmalowana wersja nieśmiertelnej Krótkiej historii czasu. Fakt ten podkreślam, ponieważ – nie wiedząc czemu – większość spotkanych przeze mnie w sieci komentarzy i recenzji, milczy o podobieństwie obu publikacji. Nie sądzę aby wynikało to ze złej woli recenzentów, raczej z nieznajomości twórczości Hawkinga i ze zwykłej niewiedzy. Jest to jednak szalenie istotne, jeśli czytelnik ma świadomie zadecydować czy potrzebuje TW, jeśli posiada już na swoim regale KHC; a jeśli nie miał w ręku żadnej – to po którą z nich powinien sięgnąć. Treściowo oba tytuły pozostają zgodne w jakichś 80%. Oficjalnie Teoria wszystkiego jest “tylko” transkrypcją najciekawszych wykładów brytyjskiego geniusza, ale w praktyce lwia część akapitów brzmi dokładnie tak samo jak w książkowej poprzedniczce (pomijam drobne różnice wynikające z przekładów Michała Lipy i Piotra Amsterdamskiego). To samo tyczy się wyboru poruszanych tematów. Wśród siedmiu wykładów/rozdziałów, każdy ma odpowiednik w KHC. Są to kolejno: Koncepcje wszechświata, Rozszerzający się wszechświat, Czarne dziury, Czarne dziury nie są takie czarne, Początek i przeznaczenie wszechświata, Kierunek czasu (osobiście wolę termin strzałki czasu) oraz Teoria wszystkiego. W spisie treści starszej książki widnieją ponadto wyodrębnione działy dotyczące czasu i przestrzeni oraz zasady nieoznaczoności. Nie oznacza to jednak, że TW wykastrowano z tych, bardzo istotnych zagadnień. Zmieniła się po prostu konstrukcja książki. Rozdziały doczekały się dodatkowego podziału na podrozdziały, zaś podstawy teorii względności i mechaniki kwantowej dokooptowano do innych wykładów. Poprawki w tym zakresie okazały się jak najbardziej korzystne i już na pierwszy rzut oka zwiększyły przejrzystość tekstu. “Właśnie podczas konferencji w Watykanie wysunąłem po raz pierwszy sugestię, że być może czas i przestrzeń tworzą razem powierzchnię o skończonej rozciągłości, lecz pozbawioną granicy lub brzegu. Moja praca miała dosyć matematyczny charakter, więc jej implikacje dotyczące roli Boga w stworzeniu nie zostały wtedy dostrzeżone – tym lepiej dla mnie.” — Fragment ‘Teorii wszystkiego’ Najważniejszą cechą Teorii wszystkiego, determinującą jej zalety i przeznaczenie, jest zwięzłość. Mimo małego formatu, książka mieści się na niecałych 150 stronach. Tyle wystarczyło Hawkingowi, aby nakreślić tło historyczno-filozoficzne, przedstawić strukturę wszechświata, streścić dzieje wielkiego wybuchu, wspomnieć o teoriach Einsteina i zasadzie nieoznaczoności, wyjaśnić mechanizmy rządzące czarnymi dziurami i wreszcie zasygnalizować problem pościgu za tytułową teorią wszystkiego. Między opisy tych, dość ogólnych spraw, autor wtrącił omówienia związanych z nimi własnych hipotez, tj. modelu wielkiego wybuchu pozbawionego brzegu oraz koncepcji parowania czarnych dziur, znanej lepiej pod nazwą promieniowania Hawkinga. Własne osiągnięcia nie dominują jednak nad resztą treści. Rzekłbym wręcz, że hawkingowski obraz początku wszechświata mógłby zostać omówiony szerzej. Masz prawo zapytać, czy kilkanaście stron wystarczy aby zagłębić się w którąś z wymienionych kwestii? Naturalnie udzielę odpowiedzi przeczącej. Tyle, że Teoria wszystkiego, podobnie do swojej starszej siostry, w ogóle nie podejmuje próby wyczerpania któregokolwiek tematu. To, czy taką charakterystykę uznamy za karygodną czy korzystną, zależy jednak od naszych oczekiwań. Jeśli interesujesz się, dajmy na to, czarnymi dziurami i posiadasz jako takie obycie w sferze astrofizyki – Hawking nie przekaże Ci niczego nowego. Jeśli nie wiesz o czarnych dziurach niemal zupełnie nic i masz nadzieję, że zostaniesz zaintrygowany barwnymi opisami, urozmaiconymi setką ciekawostek – zwięzła formuła i wszechobecne telegraficzne skróty, również niekoniecznie zmienią Twoje nastawienie. Komu więc poleciłbym Teorię wszystkiego? Miałem kiedyś znajomego. Z wykształcenia historyk, mocno oczytany, nieprzeciętnie inteligentny i z zasady dbający o posiadanie niezbędnego minimum wiedzy o otaczającym go świecie. Nie udawał, że jest fascynatem nauk przyrodniczych lub, że z podnieceniem wyczekuje wieści płynących od NASA lub z LHC. Kolega ten zwrócił się kiedyś do mnie z prośbą o polecenie treściwej, pozbawionej wodolejstwa książki, streszczającej stan współczesnej fizyki. Nie chciał zgłębiać tajników fizyki teoretycznej, lecz poświęcić jeden lub dwa wieczory na uzupełnienie informacji na temat tego czym zajmują się uczeni w XXI wieku. Pragnął szybko i bezboleśnie dowiedzieć się, co w trawie piszczy. Był to jeden z nielicznych przypadków, gdy z czystym sumieniem wskazałem na bestseller Stephena Hawkinga. W dniu dzisiejszym mógłbym temu znajomemu zarekomendować jeszcze Astrofizykę dla zabieganych, pióra Neila deGrasse’a Tysona; jednak koniec końców pierwszeństwo nadal przyznałbym klasyce. Teoria wszystkiego w wersji audio Jak wspomniałem, Ebookpoint zadbał o wydanie książki Hawkinga nie tylko na papierze, ale również w formie elektronicznej oraz audiobooka. O wydaniu drukowanym nie mam wiele do powiedzenia. Ot, dobrze wykonana robota. Mała, zgrabna lektura w solidnej grubej oprawie, którą możecie zobaczyć na głównej fotografii. Moim zdaniem, pod względem estetycznym Teoria wszystkiego, przyćmiła bodaj najpopularniejsze polskie wydanie KHC od Zysku i S-ki. Jedyny mankament, choć niezbyt istotny przy publikacji o tak małych gabarytach, to brak skorowidzu. Powyższą recenzję pisałem jednak w oparciu o audbiobooka. Zrobiłem to tym chętniej, że jednak wciąż nie mamy dużego wyboru popularnonaukowych audiobooków w języku polskim – więc za samo zadbanie o powstanie takowego należy się pochwała. Całe nagranie staje się dostępne i możliwe do pobrania w formacie Mp3, po rejestracji i uiszczeniu opłaty na Ebookpoint. Oczywiście przeczytanie 150 stron nie trwa zbyt długo: dostajemy do dyspozycji 14 plików, których przesłuchanie nie potrwa dłużej niż 3,5 godziny. Lektorem jest Marcin Fugiel, co okazało się bardzo trafnym wyborem. Zdarza się, że wydawcy powierzają zadanie czytania tekstów naukowych osobom o powolnym, belferskim charakterze głosu. Na pierwszy rzut ucha wydaje się to odpowiednie, jednak flegmatyczny styl wypowiedzi potrafi uśpić nawet największego entuzjastę fizyki. W przypadku Teorii wszystkiego towarzyszy nam na szczęście głos młody i energiczny, sprawiający, że całość nagrania można by odsłuchać nawet za jednym zamachem.

więcej recenzji

ukryj recenzje