Batman i filozofia. Mroczny rycerz nareszcie bez maski

Recenzje książki: Batman i filozofia. Mroczny rycerz nareszcie bez maski (2) Poniższe recenzje mogły powstać po przekazaniu recenzentowi darmowego egzemplarza poszczególnych utworów bądź innej zachęty do jej napisania np. zapłaty.

1. efantastyka.pl Angelika "Angie Wu" Wawrzyniak, 2013-07-02

   Komiksowych superbohaterów mogę z powodzeniem nazwać towarem pożądanym przez miliony fanów na całym świecie. Znamy dziesiątki herosów, którzy za sprawą filmowych adaptacji oraz odrodzenia się kultury geeków ubóstwiających wszelkie gadżety z nimi związane, przeżywają swoisty renesans. Znaleźć można ich dosłownie wszędzie: na koszulkach, szkolnych plecakach, skórkach na smartphony… Wymieniać dałoby się bez końca. Czy ten istny wysyp bajerów jest słuszny? W moim odczuciu nie do końca, bo ilość nie zawsze idzie tu w parze z jakością, czego nigdy nie będę w stanie zaakceptować w przemyśle okołokomiksowym. Nie zaprzeczę jednak temu, że mnogość postaci rodem ze stajni Marvela, DC lub jakiejkolwiek innej wytwórni, daje dziś pole do popisu, jeśli chodzi o analizy psychologiczne i filozoficzne dysputy.
   
   Na pewno wiele osób zgodziłoby się ze stwierdzeniem, że filozofia należy obecnie do grona tych najbardziej niedocenianych i ignorowanych nauk humanistycznych. Studia z tej dziedziny są uważane za kolejny kierunek studiowany przez ludzi, zasilających jedynie liczbę bezrobotnych w Polsce, a wśród przyszłych studentów coraz częściej słyszy się, że jest to totalny obciach. Nic więc dziwnego, że humaniści rozpaczliwie poszukują innych sposobów na przekazanie uniwersalnych prawd życiowych, które normalnie wynosi się z zajęć na uczelni.
   
   Jednym z nich jest seria publikacji, bazujących na ikonach popkultury i sprytnie przemycających do młodych umysłów filozoficzne uniwersalizmy i liczne fakty z życia najsłynniejszych przedstawicieli tej nauki. Na naszym rodzimym rynku książki pojawiło się już wiele takich pozycji, wśród których znaleźć można „Batmana i filozofię”. Tym razem William Irwin, przy asyście kilku osób znających się na rzeczy, zaprezentował pogłębioną analizę osobowości Rycerza w Masce. To jedno z ciekawszych dzieł traktujących o herosach w świecie filozofii, ponieważ jego bohaterem jest bodajże najbardziej skomplikowana postać fikcyjna, jaka w ogóle przychodzi mi na myśl. A jako fanka komiksów znam ich wiele.
   
   Pierwszy raz Batman pojawił się na kartach Detective Comics w 1939 roku. Od momentu swojego debiutu przeszedł liczne metamorfozy, przeżył chwile olbrzymiej popularności na przemian z jej brakiem, ale towarzyszył fanom nieprzerwanie od lat 40. aż po dziś dzień. Człowiek Nietoperz, tak jak większość komiksowych superbohaterów, doczekał się również sporego fandomu, a także kilku mniej lub bardziej udanych adaptacji filmowych. Dopiero w 2008 roku stał się takim herosem, o jakim marzyli fani, a wszystko to za sprawą Christophera Nolana. Trylogię przygód Batmana okrzyknięto jedną z lepszych, a Bruce Wayne i jego alter ego stali się jeszcze sławniejsi (reżyser obrazu również uszczknął nieco tej sławy).
   
   Autorzy umieszczonych w książce artykułów, przez pryzmat postaci Mrocznego Rycerza, są w stanie przekazać odbiorcom wiele prawd filozoficznych. Dość dokładnie poddają analizie motywy postępowania Bruce'a Wayne'a, próbując ułatwić zrozumienie jego moralności (nie wszyscy pochwalają działania herosa – przykładem jest tu chociażby niechęć protagonisty do zabicia Jokera, choć doskonale wiemy, jak bardzo ucierpiało Gotham podczas licznych ataków antagonisty) i ze szczegółami opisują przyczyny narodzin tego superbohatera. Batman bez wątpienia zasługuje na tego typu rozważania, ponieważ jako jedna z nielicznych postaci ze świata komiksu nie posiada żadnych nadprzyrodzonych mocy. Wszystko, czego świadkami byli fani Nietoperza – od momentu ukazania się jego pierwszych przygód do chwili obecnej – to, jakby nie patrzeć, rezultat jego ciężkiej pracy i determinacji.
   
   „Batman i filozofia” to pozycja, która pozwoliła mi zrozumieć, dlaczego ten zamaskowany mściciel w ogóle zdobył się na zostanie bohaterem i jak widzą to humaniści. Do tej pory ciężko mi było zrozumieć co ciekawsze wątki znajdujące się w historii Bruce'a Wayne'a, lecz ta publikacja szybko rozwiała wszelkie moje wątpliwości. Z pełnym przekonaniem zaliczam ją do grona najbardziej wartościowych książek traktujących o superbohaterach, jakie czytałam, i myślę, że warto ją polecać wszystkim miłośnikom Batmana, o ile chcą na niego spojrzeć z nieco innej perspektywy niż do tej pory.
   
   Fani Rycerza w Masce znajdą w tej publikacji wiele istotnych faktów powiązanych z nauką filozofii. Autorzy opublikowanych artykułów rozprawiają o istocie przyjaźni Batmana i Robina (czy może powinnam napisać: Robinów?), nienawiści i miłości, budowaniu spójnej tożsamości Nietoperza i wreszcie ciągłej walce dobra ze złem. Wszystko to na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie porządnej analizy, i w dużej mierze tak jest (za przykład niech posłuży tekst Pattersona o porządku społecznym w Gotham, czy też artykuł DiGiovanny o stworzeniu Robina), ale twórcy nie ustrzegli się kilku potknięć. Wydaje mi się, że chcieli z „Batmanem i filozofią” dotrzeć nie tylko do przyszłych adeptów tej nauki i maniaków serii, ale i do ludzi autentycznie zainteresowanych tematem. Jeśli w istocie tak było, to w takim razie zupełnie nie rozumiem, skąd we wszystkich tekstach tyle potocyzmów i języka, który – łagodnie rzecz ujmując – nie przystoi tego typu publikacjom. Autorzy na siłę wplatają we wszystkie możliwe miejsca humor, niekoniecznie należący do kategorii wyszukanego, co w efekcie ośmiesza ich pracę i sugeruje, że nie powinno się jej traktować zbyt poważnie. Także tłumaczenie zasługuje na naganę, ponieważ osoba za nie odpowiedzialna nie pochwaliła się w tej książce znajomością kanonu, co było widać przy okazji wzmianek o Nightwingu.
   
   Tak czy inaczej, zredagowany przez Irwina „Batman i filozofia” to lektura obowiązkowa dla wszystkich fanów Mrocznego Rycerza. Jest to również świetna publikacja dla miłośników filozofii oraz popkultury, której zazwyczaj nie łączy się z kulturą wysoką. Znaleźć w niej można wiele aspektów, na jakie zwykle nie zwraca się uwagi w trakcie oglądania filmu bądź czytania komiksu o Batmanie, jakie bez wątpienia są warte odkrycia.
   
   Bruce Wayne to nie tylko osiłek wytrenowany do walki z kryminalistami, ale i człowiek popełniający błędy, nieustannie uczący się, jak żyć w zgodzie ze sobą i otaczającym go światem. Jak udowodnili autorzy artykułów zamieszczonych w książce, w postępowaniu Rycerza w Masce dostrzec można elementy egzystencjalizmu, a nawet taoizmu, i w związku z tym założę się, że większość jego fanów będzie chciała spojrzeć na niego oczami filozofów, by jeszcze lepiej poznać swojego ulubieńca. Jestem przekonana, że tę książkę dałoby się napisać dużo lepiej, niemniej jednak potrafię docenić walory wynikające z faktu, że entuzjaści piszący pod redakcją Irwina, przedstawili nieznane mi do tej pory oblicze superbohatera, któremu najbliżej do nas wszystkich – zwykłych śmiertelników.

2. kzet.pl Anna Wróblewska

   Obecnie granice między kulturą wysoką a kulturą masową się zacierają, a kino rozrywkowe coraz częściej pretenduje do miana kina ambitnego, co widać na przykładzie trylogii o Mrocznym Rycerzu Nolana. Kultura popularna obecnie podbija również uniwersytety – badacze coraz częściej zajmują się analizą jej wytworów i związanych z nią zjawisk. Owocem takiego trendu jest „Batman i filozofia. Mroczny Rycerz nareszcie bez maski”. Czy Mroczny Rycerz i poszukiwanie mądrości tworzą w tym wypadku zgrany duet?
   
   „Batman i filozofia” to zbiór dwudziestu esejów, które są podzielone na sześć działów. Pierwsza część poświęcona jest motywacji bohatera i jego moralnym wyborom, między innymi temu, dlaczego Batman nie zabija Jokera oraz refleksji, czy stworzenie Robina było słuszne. Druga część poświęcona jest porządkowi społecznemu i rządom w Gotham, a trzecia pochodzeniu Batmana. W dziale czwartym analizowana jest tożsamość Mrocznego Rycerza, z kolei w piątym na wybory Batmana autorzy patrzą z perspektywy egzystencjalizmu i taoizmu. Szósta, ostatnia część, jest poświęcona Batmanowi i jego relacjom z bliskimi – Alfredem, Robinem i Supermanem.
   
   Zdecydowanie najciekawsze części to pierwsza i ostatnia – dotyczą fundamentalnych kwestii świata przedstawionego, ale pisane są z naukowej perspektywy i wzbogacają jego interpretację. Te eseje rzucają więcej światła na wydarzenia z uniwersum, szczególnie w porównaniu z tekstami z działu czwartego. Poruszony w nim temat tożsamości Batmana ma duży potencjał, ale niestety dywagacje w esejach są naciągane i nic nie wnoszą do naszego rozumienia postaci, a naukowy żargon został w tym rozdziale przedawkowany. Miłym rozluźnieniem jest wywiad z Bat Tzu, który stanowi wprowadzenie do taoizmu i zapewnia chwilę relaksu.
   
   Dwadzieścia tekstów różnych autorów trudno porównywać, jednak kilka z nich wzbudziło moje szczególne zainteresowanie. „Dlaczego Batman nie zabija Jokera?” Marka D. White’a rozprawia się z podstawowym pytaniem, które zadaje sobie chyba każdy fan tego superbohatera. White zestawia ze sobą utylitaryzm i deontologizm, dwie postawy etyczne, i rozważa, którą reprezentuje Batman. Z kolei Brett Chandler Patterson w eseju „Ziemia niczyja. Porządek społeczny w Gotham i Nowym Orleanie” porównuje sytuacje w obu tych miastach dotkniętych klęską żywiołową (trzęsienie ziemi z „No Man’s Land”, huragan Katrina) i pokazuje, że komiksowe wydarzenia mają często więcej wspólnego z rzeczywistością, niż nam się wydaje, a kultura popularna jest odbiciem naszych codziennych lęków. Esej „Alfred, mroczny rycerz wiary” Christophera M. Drohana poświęcony jest dwóm postawom, reprezentowanym przez Bruce’a i jego lokaja, które zostają przeanalizowane z perspektywy filozofii Kierkegaarda. Z kolei Daniel P. Malloy opisuje przyjaźń między Batmanem a Supermanem, posługując się teoriami Arystotelesa i Nietzschego i wyciągając ciekawe wnioski.
   
   Twórcy z lubością posługują się eksperymentami myślowymi. Na początku taka gimnastyka umysłowa jest ciekawa, ale z czasem staje się nużąca, tym bardziej że takie zabawy bywają mało odkrywcze i kuriozalne, jak pytanie o ulubiony smak lodów, który ma ilustrować spór fanów Batmana i Supermana. Wypada to raczej banalnie. Przedstawione koncepcje filozoficzne są opisane rzetelnie i stanowią przystępne wprowadzenie dla laików w świat filozofii. Książka jest jednak zbiorem artykułów i pewne pojęcia są nadmiernie eksploatowane przez autorów, jak na przykład utylitaryzm i umowa społeczna. Za każdym razem teorie są ponownie wyjaśniane, co z jednej strony pozwala utrwalić wiadomości i czyni książkę pewnego rodzaju podręcznikiem do filozofii, a z drugiej może nudzić. Podobnie ma się sprawa z komiksami omawianymi w publikacji. Regularnie czerpane są przykłady z historii „Batman: Rok pierwszy” i „Powrotu Mrocznego Rycerza”. Nie dziwi to, biorąc pod uwagę duży wpływ tych komiksów na uniwersum, jednak sądzę, że spektrum komiksów mogłoby być bardziej poszerzone.
   
   Książka jest dobrze zredagowana i przetłumaczona, natknęłam się na pewną niekonsekwencję – raz mowa o Nightwingu, innym razem o Czarnym Skrzydle, co nawiasem mówiąc nie brzmi zbyt dobrze w uszach fana, przyzwyczajonego do anglojęzycznego wariantu. Moim największym zastrzeżeniem, jeśli chodzi o edycję, jest to, że przypisy pojawiają się pod koniec rozdziałów zamiast na dole każdej strony. Często zawierają one istotne objaśnienia, więc każdorazowe wracanie do ostatniej strony jest niewygodne.
   
   „Batman i filozofia” nie jest pozycją dla wszystkich fanów Batmana – nie każdemu taka zawartość treści naukowych musi odpowiadać, można nawet posunąć się do twierdzenia, że książka to nie opis zależności pomiędzy Batmanem i filozofią, a lekcja filozofii wyłożona dzięki postaci Batmana. Myślę, że spodoba się studentom oraz absolwentom nauk humanistycznych i społecznych albo osobom zainteresowanym taką tematyką. Książki nie czyta się szybko, warto dawkować lekturę, żeby nią się nią delektować i nie zostać przytłoczonym rozmyślaniami autorów. Bardzo dobrze się dzieje, że coraz więcej książek tego typu jest tłumaczonych na język polski i ma możliwość zaistnienia na naszym rynku wydawniczym.

więcej recenzji

ukryj recenzje